Wat is EUDR? Een complete gids voor de EU-ontbossingsverordening

De EU-ontbossingsverordening (EUDR) is een nieuw wettelijk kader dat door de Europese Unie is ingevoerd om wereldwijde ontbossing en bosdegradatie te bestrijden. Deze verordening legt bedrijven strikte verplichtingen op om ervoor te zorgen dat hun producten niet bijdragen aan ontbossing, zelfs wanneer dergelijke activiteiten in het land van herkomst als legaal worden beschouwd.

Dit artikel legt uit wat EUDR is, hoe het toeleveringsketens beïnvloedt en hoe bedrijven hun werkwijzen kunnen aanpassen om eraan te voldoen. Het is bedoeld voor professionals, klanten en besluitvormers die een duidelijk, feitelijk overzicht nodig hebben van het doel, de reikwijdte, het proces en de praktische implicaties van de verordening.

Wat is de EU-ontbossingsverordening (EUDR)?

De EUDR is een juridisch instrument dat gericht is op het minimaliseren van de bijdrage van de EU aan wereldwijde ontbossing en bosdegradatie, zowel legaal als illegaal. De verordening, goedgekeurd in juni 2023, vervangt de oudere EU-houtverordening (EUTR) en breidt de reikwijdte uit van alleen illegale houtkap naar een breder scala aan activiteiten en producten die ontbossing kunnen veroorzaken.

EUDR in één oogopslag

De verordening is van toepassing op belangrijke producten die vaak verband houden met ontbossing, waaronder vee, soja, palmolie, koffie, cacao, rubber en hout. Ze geldt zowel voor goederen die in de EU worden geproduceerd als voor goederen die op de EU-markt worden geïmporteerd. De EUDR vereist dat deze producten ontbossingsvrij, legaal geproduceerd en traceerbaar zijn tot het perceel waar ze vandaan komen.

Waarom EUDR belangrijk is

Ontbossing is een belangrijke oorzaak van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. De EU speelt als belangrijke importeur van land- en bosbouwproducten een cruciale rol in het beïnvloeden van wereldwijde toeleveringsketens. Door een wettelijke norm vast te stellen voor ontbossingsvrije producten, draagt de EUDR bij aan de bredere doelstelling van de Europese Green Deal om tegen 2050 klimaatneutraliteit te bereiken.

Toepassingsgebied van de verordening

In dit gedeelte wordt beschreven welke producten hierop van toepassing zijn en wie wettelijk verantwoordelijk is voor de naleving van de EUDR-vereisten. Ook wordt verduidelijkt wanneer de verordening van toepassing is en hoe de productiedatum van invloed is op de vraag of goederen onder de EUDR-reikwijdte vallen.

Betrokken producten en grondstoffen

De regelgeving richt zich op zeven producten met een hoog risico:

• VeeVeeteelt, vooral in Zuid-Amerika, is een belangrijke oorzaak van ontbossing vanwege de uitbreiding van weidegronden.
• CacaoDe cacaoteelt in West-Afrika draagt bij aan bosverlies en afname van de biodiversiteit.
• KoffieKoffieteelt leidt vaak tot ontbossing in tropische gebieden zoals Latijns-Amerika en Zuidoost-Azië.
• PalmoliePalmolieplantages worden in verband gebracht met grootschalige ontbossing, vooral in Indonesië en Maleisië.
• RubberDe productie van rubber draagt bij aan bosdegradatie in delen van Azië en Afrika.
• SojaDe sojateelt, met name in de Amazone- en Cerrado-regio's, heeft geleid tot grootschalige landconversie.
• HoutNiet-duurzame houtkap leidt rechtstreeks tot bosdegradatie en vernietiging van leefgebieden.

Naast deze kernproducten is de verordening van toepassing op een breed scala aan afgeleide producten. Dit omvat producten zoals vlees, leer, chocolade, banden, meubels, papier, pulp en gedrukte boeken. De exacte reikwijdte wordt bepaald aan de hand van het gecombineerde nomenclatuursysteem (GN) van de EU, dat goederen classificeert op basis van tariefcodes.

De EUDR is van toepassing op relevante goederen die zijn geproduceerd op of na 29 juni 2023, de datum waarop de verordening in werking is getreden. Er zijn echter uitzonderingen. Zo vallen hout en houtproducten onder de EU-houtverordening (EUTR) als ze vóór 29 juni 2023 zijn geproduceerd en tussen 30 december 2025 en 30 december 2028 op de EU-markt zijn gebracht. Na deze periode zijn de EUDR-vereisten van toepassing. Voor rundvee en producten op basis van rundvee verwijst de productiedatum naar de geboortedatum van het dier. Na 30 december 2028 vallen alle hout en houtproducten, ongeacht de productiedatum, onder de EUDR.

Inzicht in zowel de productclassificatie als de productiedatumdrempels is essentieel om te bepalen of een product onder de EUDR-vereisten valt. Ten onrechte aannemen dat een product buiten het toepassingsgebied valt vanwege het tijdstip van verhandeling in plaats van de productiedatum, kan leiden tot niet-naleving.

Wie moet hieraan voldoen?

De verplichtingen van de EUDR zijn van toepassing op:

• Operatoren: entiteiten die relevante producten op de EU-markt brengen of voor het eerst exporteren.
• Handelaren: spelers in de toeleveringsketen die deze producten op de markt brengen, maar niet als eerste.

Exploitanten zijn primair verantwoordelijk voor het uitvoeren van due diligence en het indienen van officiële nalevingsverklaringen. Afhankelijk van hun omvang en functie kunnen handelaren ook verplicht zijn relevante informatie te verzamelen en te bewaren. Grotere handelaren worden geconfronteerd met strengere verplichtingen, terwijl kleine en micro-ondernemingen profiteren van vereenvoudigde vereisten.

De deadlines voor naleving zijn gebaseerd op de bedrijfsgrootte. Grote bedrijven moeten uiterlijk 30 december 2025 voldoen, terwijl micro- en kleine bedrijven tot 30 juni 2026 de tijd hebben.

Hoewel EUDR een EU-verordening is, reikt de invloed ervan wereldwijd. Leveranciers en producenten buiten de EU kunnen worden verplicht gedetailleerde gegevens en bewijs van traceerbaarheid te verstrekken om te voldoen aan de normen die hun EU-klanten eisen. Dit betekent dat transparantie en verantwoording in de gehele toeleveringsketen worden verwacht, ongeacht de geografische locatie.

Hoe werkt EUDR? Kernvereisten voor naleving

Om aan de EUDR-vereisten te voldoen, moeten bedrijven ervoor zorgen dat relevante producten ontbossingsvrij, legaal geproduceerd en traceerbaar zijn tot hun exacte bron. Deze voorwaarden moeten worden geverifieerd voordat de producten op de EU-markt worden gebracht of daaruit worden geëxporteerd. Bedrijven moeten tevens een formele due diligence-verklaring overleggen waarin wordt bevestigd dat er slechts een verwaarloosbaar risico op niet-naleving bestaat.

Criteria voor ontbossingsvrij

Een product wordt als ontbossingsvrij beschouwd als het land dat voor de productie ervan wordt gebruikt, na 31 december 2020 niet is blootgesteld aan ontbossing of bosdegradatie, ongeacht of de activiteit legaal was volgens de wetten van het land van herkomst. 

Dit omvat:

• Omzetting van bos naar landbouw, ongeacht of dit door de mens of door de natuur gebeurt.
• Het omzetten van oerbossen of natuurlijk regenererende bossen in plantages of andere beboste gebieden.

Deze definities leggen de nadruk op de milieu-impact boven juridische formaliteiten, wat de intentie van de EU weerspiegelt om zowel legale als illegale ontbossing aan te pakken. De verordening is van toepassing op zowel producten uit de EU als producten die uit derde landen worden geïmporteerd.

Due Diligence-verplichtingen

Bedrijven die relevante producten op de EU-markt brengen, moeten een gestructureerd stelsel van zorgvuldigheid opzetten en toepassen. 

Dit proces omvat:

• Informatie verzamelen: het verzamelen van gegevens zoals productomschrijving, hoeveelheid, land van productie, geolocatiecoördinaten van percelen, leveranciersinformatie en documentatie die de legale en ontbossingsvrije oorsprong bewijst.
• Risicobeoordeling: beoordelen hoe groot de kans is dat een product niet aan de eisen voldoet, op basis van factoren als het land van herkomst, de prevalentie van ontbossing, de complexiteit van de toeleveringsketen en de aanwezigheid van inheemse gemeenschappen of risico's voor de mensenrechten.
• Risicobeperking: het nemen van evenredige maatregelen indien een risico wordt vastgesteld. Dit kan inhouden dat aanvullende documentatie wordt opgevraagd, onafhankelijke audits worden uitgevoerd, dat er van leverancier wordt gewisseld of dat de interne controle wordt versterkt.

Alle marktdeelnemers moeten een due diligence-verklaring indienen bij het centrale informatiesysteem van de EU voordat ze hun product op de markt brengen. Deze verklaring moet aantonen dat er een due diligence-onderzoek is uitgevoerd en dat er slechts een verwaarloosbaar risico is vastgesteld.

Risicoclassificatiesysteem

Om bedrijven te helpen risiconiveaus effectiever te beoordelen, zal de EU landen en regio's in drie categorieën indelen:

• Hoog risico: volledige due diligence vereist, met verbeterde controle en documentatie.
• Standaardrisico: standaardniveau, waarbij het volledige due diligence-proces vereist is.
• Laag risico: vereenvoudigde due diligence kan worden gebruikt; risicobeoordeling en -beperkingsstappen zijn niet verplicht.

Deze classificatie heeft invloed op de diepgang van de controles en het vereiste documentatieniveau. Bedrijven die inkopen uit risicogebieden moeten de meest robuuste controles toepassen en blijk geven van een grondig begrip van hun toeleveringsketens.

De officiële lijst met landenrisicoclassificaties is nog niet gepubliceerd. Alle landen worden als standaardrisico beschouwd totdat de lijst is vastgesteld, wat naar verwachting uiterlijk 30 juni 2025 is.

Hoe bedrijven zich kunnen voorbereiden op de EUDR

In dit hoofdstuk worden praktische maatregelen beschreven die bedrijven moeten nemen om te voldoen aan de EU-ontbossingsverordening. Gezien de naderende deadlines van 30 december 2025 voor grote bedrijven en 30 juni 2026 voor kleine en micro-ondernemingen, is een snelle voorbereiding essentieel. Het opbouwen van een traceerbare en wettelijk conforme toeleveringsketen vereist een stapsgewijze aanpak en zorgvuldige aandacht voor risicomanagement.

Stapsgewijze nalevingsaanpak

Om aan de EUDR-verplichtingen te voldoen, moeten bedrijven een gestructureerd, proactief proces hanteren:

• Breng uw toeleveringsketen in kaartIdentificeer alle relevante grondstoffen en traceer ze terug naar hun oorsprong. Inzicht in de volledige structuur van uw toeleveringsnetwerk, inclusief tussenpersonen en grondstoffenbronnen, vormt de basis van risico-evaluatie.
• Traceerbaarheidssystemen implementerenGebruik digitale tools zoals geolocatiedatabases, blockchainplatforms of QR-tracking op productniveau om te verifiëren of grondstoffen afkomstig zijn van niet-ontbost land. Deze systemen moeten elk product aan een specifiek perceel kunnen koppelen.
• Risico's beoordelenEvalueer elk product en elke leverancier op mogelijke ontbossing of overtreding van de wet. Houd rekening met factoren zoals het land van herkomst, bekende ontbossingscijfers en de aanwezigheid van risicogebieden of inheemse landrechten.
• Beperk geïdentificeerde risico'sAls een product een matig of hoog risico met zich meebrengt, moeten bedrijven passende maatregelen nemen. Dit kan onder meer inhouden dat ze van leverancier wisselen, aanvullende documentatie opvragen, audits door derden uitvoeren of upstream-partners trainen.
• Registraties en rapportages bijhoudenAlle relevante gegevens moeten minimaal vijf jaar bewaard worden. Dit omvat due diligence-verklaringen, ondersteunend bewijs en eventuele genomen risicobeperkende maatregelen. Nauwkeurige en toegankelijke documentatie is cruciaal tijdens inspecties door EU-autoriteiten.

Door deze gestructureerde aanpak te volgen, kunnen bedrijven niet alleen voldoen aan de EUDR, maar ook veerkrachtigere, transparantere en verantwoordelijkere toeleveringsketens opbouwen.

Uitdagingen en veelvoorkomende valkuilen

Ondanks de voordelen brengt de implementatie van EUDR verschillende uitdagingen met zich mee. Bedrijven kunnen obstakels tegenkomen zoals:

• Onvolledige leveranciersgegevens of gebrek aan transparantie.
• Hoge administratiekosten voor het opzetten van traceerbaarheidsinfrastructuur.
• Weerstand van leveranciers in risicogebieden.
• Juridische en regelgevende conflicten: in sommige rechtsgebieden is het delen van geolocatiegegevens verboden vanwege nationale wetgeving inzake gegevensbescherming.

Bedrijven die bijvoorbeeld inkopen in landen met strenge privacywetgeving, hebben deze problemen aangepakt door ruimtelijke gegevens te anonimiseren en tegelijkertijd de traceerbaarheid op perceelsniveau te behouden. Andere bedrijven hebben contractuele clausules ontwikkeld die de medewerking van leveranciers vereisen bij het openbaar maken van milieugegevens.

Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, moeten bedrijven de volgende praktische strategieën overwegen:

• Experimenteer met traceerbaarheidssystemen bij geselecteerde leveranciers voordat deze volledig worden uitgerold.
• Werk samen met juridische adviseurs om lokale gegevensregels af te stemmen op de eisen van de EUDR.
• Werk samen met externe platforms die gespecialiseerd zijn in georuimtelijke naleving.
• Sluit u aan bij werkgroepen uit verschillende sectoren om gegevens, hulpmiddelen en best practices te delen.

Door vóór de wettelijke deadlines actie te ondernemen, verkleint u de risico's op het laatste moment en zorgt u voor een soepelere aanpassing aan het EUDR-kader.

Technologie en hulpmiddelen voor EUDR-naleving

Technologie speelt een essentiële rol bij het voldoen aan de EUDR-vereisten, met name voor bedrijven die te maken hebben met complexe of internationale toeleveringsketens. 

Belangrijke hulpmiddelen zijn:

• Blockchain-gebaseerde traceerbaarheidsplatformenDeze systemen kunnen de herkomst van materialen nauwkeurig traceren, waardoor bedrijven leveranciersverklaringen kunnen verifiëren en productstromen in realtime kunnen bewaken.
• Satellietmonitoring en waarschuwingen voor ontbossingMet behulp van hulpmiddelen voor teledetectie kunnen veranderingen in landgebruik worden geïdentificeerd en mogelijke ontbossing in de buurt van brongebieden worden gesignaleerd.
• Digitale productpaspoortenIn deze documenten worden geverifieerde nalevingsgegevens opgeslagen die veilig gedeeld kunnen worden binnen de toeleveringsketen en met toezichthouders.

Hoewel certificeringen en audits due diligence kunnen ondersteunen, kunnen ze deze niet vervangen. EUDR legt de verantwoordelijkheid om naleving te waarborgen en aan te tonen dat het risico verwaarloosbaar is, rechtstreeks bij de exploitanten. Technologie zou de eigen due diligence-systemen van het bedrijf moeten verbeteren, niet vervangen.

Boetes en handhaving

De EUDR omvat belangrijke handhavingsmechanismen die zijn ontworpen om naleving op alle niveaus van de toeleveringsketen te waarborgen. Deze maatregelen zijn niet alleen bedoeld om overtredingen te bestraffen, maar ook om milieuschade te voorkomen en proactieve due diligence te stimuleren.

Hoe de regelgeving zal worden gehandhaafd

Elke EU-lidstaat moet een bevoegde autoriteit aanwijzen die verantwoordelijk is voor het toezicht op de naleving van de EUDR. Deze autoriteiten opereren binnen een geharmoniseerd EU-kader en hebben ruime bevoegdheden om de verordening te onderzoeken en te handhaven.

Zij zijn bevoegd om:

• Voer geen inspecties ter plaatse uit zonder voorafgaande kennisgeving.
• Verzoek corrigerende maatregelen te nemen bij bedrijven die zich niet aan de regels houden.
• Onderzoek gegronde zorgen die door individuen, NGO's en andere belanghebbenden zijn ingediend.
• Goederen die niet voldoen aan de EUDR-vereisten, moeten worden geblokkeerd of in beslag genomen.

Ter ondersteuning van deze inspanningen worden due diligence-verklaringen opgeslagen en beheerd in een gecentraliseerd EU-informatiesysteem. Zo kunnen autoriteiten verklaringen met elkaar vergelijken en inspecties efficiënt coördineren.

Gevolgen van niet-naleving

Het niet naleven van EUDR-verplichtingen kan leiden tot zware sancties. Bevoegde autoriteiten kunnen sancties opleggen als blijkt dat een bedrijf niet-conforme producten op de EU-markt heeft gebracht of heeft geëxporteerd zonder aan de due diligence-verplichtingen te voldoen.

Mogelijke straffen zijn onder meer:

• Boetes tot 4% van de jaarlijkse EU-omzet van de exploitant.
• Inbeslagname van goederen of van de opbrengsten uit de verkoop ervan.
• Uitsluiting van openbare aanbestedingsprocedures en toegang tot overheidsfinanciering voor maximaal 12 maanden.
• Tijdelijke verboden op het in de handel brengen van het product op de EU-markt of het gebruik van vereenvoudigde due diligence-procedures.

Naast financiële en administratieve sancties kunnen bedrijven ook verplicht worden corrigerende maatregelen te nemen. Dit kan inhouden dat het product wordt teruggetrokken of teruggeroepen, dat het wordt gedoneerd voor niet-commercieel gebruik of dat het wordt afgevoerd conform de EU-regelgeving voor afvalbeheer.

Deze handhavingsbepalingen benadrukken het belang van vroege voorbereiding, sterke traceerbaarheidssystemen en duidelijke documentatie om volledige naleving van de EUDR te garanderen.

Digitale hulpmiddelen voor EUDR-naleving

EUDR.co ondersteunt bedrijven bij het voldoen aan de complexe eisen van de EU-ontbossingsverordening door een geïntegreerd, digitaal-georiënteerd complianceplatform te bieden. De oplossing stroomlijnt belangrijke stappen zoals geolocatieverificatie, het in kaart brengen van de toeleveringsketen, risicobeoordeling en het indienen van due diligence-verklaringen. Het platform is ontworpen voor bedrijven van elke omvang en stelt organisaties in staat transparantie, traceerbaarheid en juridische afstemming in hun wereldwijde toeleveringsketens te behouden.

Door automatisering te combineren met diepgaande regelgevingsexpertise helpt EUDR.co de operationele lasten te verminderen en ervoor te zorgen dat bedrijven vóór belangrijke deadlines klaar zijn voor audits. Of ze nu een paar inkoopregio's of honderden boerderijen beheren, bedrijven kunnen erop vertrouwen dat het platform efficiënt aantoont dat hun producten ontbossingsvrij, legaal geproduceerd en volledig conform de EUDR-normen zijn.

Conclusie

De EUDR stelt een nieuwe wereldwijde standaard voor duurzame inkoop vast door te garanderen dat producten die de EU binnenkomen of verlaten vrij zijn van ontbossing en bosdegradatie. De implementatie ervan zal de dynamiek in de toeleveringsketen veranderen en bedrijven dwingen te investeren in due diligence, traceerbaarheid en compliance-infrastructuur.

Voor professionals en besluitvormers is het begrijpen en naleven van de EUDR-vereisten niet langer optioneel – het is essentieel. Naleving van de regelgeving biedt meer dan alleen risicovermijding. Het positioneert bedrijven als koplopers op het gebied van duurzaamheid, bouwt vertrouwen op bij stakeholders en verzekert blijvende toegang tot een van 's werelds grootste markten.

Veelgestelde vragen